1st: Om mijn geschiedenis te vertellen, moet ik bij mijn prille jeugd beginnen.
Als adolescent gelezen op een zondagochtend in bed en volledig overdonderd. Toch wist ik een paar jaar later al niet meer waar het over ging.
In ieder mens heeft de geest gestalte gekregen, in ieder mens lijdt het schepsel, in ieder mens wordt een verlosser gekruisigd.
Veel geurt mij uit die tijd tegemoet en beroert mij innerlijk met smart en weldadig huiveren, donkere stegen en lichte, huizen en torens, klokslagen en mensengezichten, kamers vol huiselijk comfort en warme behaaglijkheid, kamers vol geheim en diepe angst voor spoken. Het ruikt naar warme beslotenheid, naar konijntjes en dienstboden, naar huismiddeltjes en gedroogd fruit. Twee werelden vermengden zich, van twee polen kwamen dag en nacht.
In deze tweede wereld waren dienstboden en werklieden, spookgeschiedenissen en roddelpraatjes, daar bestond een bonte stroom van wonderbaarlijke, lokkende, vreselijke, raadselachtige dingen, dingen als slachthuis en gevangenis, dronken mannen en ruzie makende vrouwen, barende koeien, gevallen paarden, verhalen over inbraken, moorden, zelfmoorden.
Het is een zoektocht naar zingeving. Liefde is geen doel op zich maar een weg naar het goddelijke, een manier van bezinnen, van zelfexploratie.
De verteller groeit van ideale zoon naar lastige puber. Zich geen blijf wetend met zijn intelligentie staat hij plots, een monster, middenin de reine Kerstsfeer van zijn familie en beseft niet goed hoe hij daar geraakt is. Die hint van buitenstaander zal me zeker aangetrokken hebben, samen met die drang naar wijsheid én de figuur van Demian die het boek een homo-erotische tintje gaf.
En nu, vijfentwintig jaar later?
Nu zie ik het een beetje rammelen, zie ik de intenties door de figuren heen steken.
Toch denk ik dat een intelligent iemand van veertien nog geïntrigeerd kanzijn door dit boek. Ik lees het ook met plezier en niet alleen met heimwee.
De cover is intelligent. Een appel. Waarmee wel meerdere boeken van start gaan. Het fictief stelen van appels heeft werkelijke gevolgen. Verzonnen zonden lopen over in echte zonden, in kleine diefstallen, een uithollen van zijn ziel. Het eerste deel werkt ook. Ik ben opnieuw verontwaardigd en bang bij die eerste scènes waar de jonge Sinclair wordt afgeperst. Hesse wil geen analyse van de puberteit geven, alleen zo goed mogelijk beschrijven wat hijzelf heeft meegemaakt: de tweestrijd tussen goed en kwaad, licht en donker.
Mijn bewustzijn leefde in een sfeer van het vertrouwde en het toegestane, mijn bewustzijn loochende de opdoemende nieuwe wereld. Maar daarnaast leefde ik in dromen, driften, wensen van ondergrondse herkomst, waarover dat bewuste leven steeds angstvalliger bruggen bouwde, want de kinderwereld in mijn binnenste stortte ineen. Zoals bijna alle ouders, deden ook de mijne niets aan de ontwakende levensdriften, dat was iets waarover men niet sprak… Ik weet niet of ouders in dit opzicht veel kunnen doen en ik maak de mijne geen verwijt… Ieder mens moet deze moeilijkheid doorstaan. Voor de doorsnee-mens is dit het punt in het leven waar de uitdaging van het eigen leven het felst met de omgeving in botsing komt, waar de weg vooruit op de meest bittere wijze moet worden bevochten. Velen ervaren het sterven en opnieuw geboren worden dat ons lot is, slechts deze ene keer in het leven, bij het vergaan en het langzaam ineenstorten van het kindzijn, als alles wat ons lief is geworden ons wil verlaten en wij plotseling de eenzaamheid en de dodelijke koude van het heelal om ons heen voelen. En zeer velen blijven voorgoed aan deze klip hangen en klampen zich hun leven lang smartelijk vast aan dat wat onherroepelijk voorbij is, aan de droom van het verloren paradijs, die de vreselijkste en moorddadigste van alle dromen is.
Daarmee is Prousts hele oeuvre ook meteen van de baan.
Alles werd nu anders. Om mij heen viel mijn kindertijd in stukken. Mijn ouders bekeken mij met een soort verlegenheid. Mijn zusters waren geheel van mij vervreemd. Een ontnuchtering deed voor mij de gewone gevoelens en vreugden, vals en bleek worden, de tuin was zonder geur, het bos lokte niet, de wereld omringde mij als een uitverkoop van oude rommel, grauw en onaantrekkelijk, boeken waren papier, muziek was lawaai, zo vallen rondom een herfstboom de bladeren, hij voelt het niet, regen stroomt van hem af, of zon, of vorst en binnenin hem trekt het leven zich tot het uiterste en verborgenste terug? Hij sterft niet. Hij wacht.
Wat redt hem? Een meisje. Van Dante tot Mowgli blijkt het de oplossing voor puberende jongens.
Ik begrijp wel waarom ik er niets meer van herinnerde. Het is de neerslag van een filosofisch parcours en dat is niet meteen memorabel, toch niet in zijn geheel.
Ik was niet op de wereld om te dichten, om te prediken, om te schilderen, noch ik, noch enig ander mens was daartoe op de wereld. Dat waren allemaal slechts bijverschijnselen. Het ware beroep voor iedereen was slechts dat ene: zichzelf vinden. De mens kon uiteindelijk dichter worden of krankzinnige, profeet of misdadiger – dat was niet zijn zaak, het was in de laatste plaats onbelangrijk. Hij moest in de eerste plaats zijn eigen lot vinden, niet een willekeurig, en dat leven tot in het diepst van zijn hart, volledig en ongebroken. Al het andere was half, was poging tot ontvluchting, was een vlucht terug naar de ideale toestand van opgaan in de massa, was aanpassing en angst voor het eigen innerlijk.
En Demians toekomstbeeld kent zijn vervolg in het Kralenspel.
Is de invloed van Hesse op Hitler of in elk geval op diens volgelingen ooit bekeken?
Het is een echte adolescentenroman en dus geschikt voor iedereen die zich niet in zekerheden heeft verscholen. Maar de tweede helft van het boek is geen roman. Het is de Duitse ziekte. I blame Goethe.
Want Demian weet te veel, en zijn moeder bestaat al evenmin. Hun zekerheid irriteert. De laatste pagina’s zijn in deze 21ste eeuw inderdaad moeilijk te verteren.
Belangrijk maar oneven, zou ik zeggen. Tezelfdertijd voel ik me een verrader door een oordeel uit te spreken. Het zal het boek een zorg wezen dat het oneven is. Als de inhoud maar duidelijk is.
Waarom die impact? Mezelf kennende was het de erotiek eerder dan de levensless
Geen opmerkingen:
Een reactie posten